Бичлэг тандагчТарнийг орчуулж болдоггүй
Ц.Цэрэн-Очир: Тарнийг орчуулж болдоггүй
2011-04-08 09:56:14 
-Би таны тухай сонин хэвлэл, бүтээл туурвилаас тань мэдэх болсон юм. Тэр бүгдээс үзэхэд та юм юм үзсэн, санаж сэдэж явдаг хүний нэг бололтой. Тиймээс таны ажил төрөлд хамаатай “цоохор” юм асуумаар санагдлаа?
-Миний юм юм мэдэх гэж ч юу байх вэ дээ. Золоор 1980-ад оны үед төв телевизийн киноны албанд орчуулагч-редактор хийдэг байлаа. Нэг үгээр хэлбэл түүгээр ордог, гардаг бүх төрлийн кино миний бие, хэл, сэтгэлээр шүүгдэн, түмэн олны мэлмий, сонорт хүрдэг байжээ. Тэр үед нэг хүн олон ажлыг хийдэг байв. Би л гэхэд кино орчуулах, орчуулуулах, хянах, үзэх, зөөх, тайлбар бичих гэхчлэн хориод үүрэг хүлээдэг байсан. Уг ойр зурын ажлыг амжуулдаг, шинэ киноны тайлбар бичдэг. Нацагдорж гэдэг гайгүй ч ажиллаж байсныг дарга нар хасчихсан юм. Ингээд шаварт унасан бухын эзэн хүчтэй гэгч болов оо. Ер нь тэнд сайшаал, зэмлэл амсч, “Монгол телеиз” гэдэг их айлын тогоонд “чануулан” олны дунд ажиллаж байж л юмны захтай болох үүд онгойсон болов уу даа.
-Та мундаг зурхайч биз дээ?
-Биш ээ. Тэр агуу их эрдэм ухааны өргөөнд орох гээд үүдэнд нь халиран зогч байгаа нэгэн.
-Тэгвэл зурхайч гэж ямар хүнийг хэлэх вэ?
-Сав,шимийн ертөнцийн барилдлагыг цаг, зүгт шүтүүлж, нийгмийн амьдралыг жинхэнэ зохицулдаг хүн юм уу даа.
-Зурхайч олширчээ дээ?
-Тийм бололтой. XX зууны эхээр энэ Гандантэгчэнлин хийдэд анги Шагдар гэгч гавж байжээ. Хөдөөнөөс садангийнх нь нэг хүн ирж “Ах аа, би ганц хүүгээ ямар хүн болгоё доо байз? гэсэнд “ Хүн болгоё гэвэл чойрт, хүн алуулъя гэвэл манбад, хүүр зөөлгөе гэвэл зурхайд хуруул. Хүн шиг хүн болгоё гэвэл хөдөө байлгаж, хүүхэн авч өгч, мал маллуул” гэсэн юм гэдэг.
-Хүүр зөөх гэдэг нь ямар учиртай юм бол оо?
-Тодруулж хэлбэл, зурхайч хүнийг нөгөө ертөнцөөс егүүтэн, төрөл арилж эхийн умайд орохоос авахуулаад, хожим нь төрөл арилжин буцах хүртэлх бүхий л явдал,мөрийг нь сав ертөнцийн хуулинд шүтэн барилдуулж байдаг мэргэжилтэн. Зурхайн ухаанд хамаагүй юм гэж байхгүй. Цаг хугацаа, зүг чиг, уул ус, гэр бүл, явдал суудал,эмнэлэг, газар тариалан, улс төр гээд юү эсийг тоочиж барах вэ.
-Уул ус гэснээс, саяхнаас нас нөгчигсдөө чандарладаг болсон. Зарим хүн, тухайлбал Г.Пүрэвбат лам таашаахгүй янзтай байсан?
-Ламын үг ортой байх шүү. Бидний монголчууд өөд бологсдоо нар эрт тусдаг, мөн орой жаргадагэнгэр газар, уул дэрлүүлж, уул өшиглүүлэн, Алтангадас, Долоон бурханаа чиглүүлэн нутаглуулдаг нэг үе байсан. Одоо ч мэр сэр тэгж л байгаа. Газрын шинжийн сударт хаан, хатан, эрдэмтэн, харц, зарц, хулгайч, худалч хүнийг тиймэрхүү дүрстэй, шинжтэй газар нутаглуул гэж номлосон байдаг. Гэтэл одоо бүгдийг нь бөөндчихөж байна. Тэр ч эс хэл монголчууд зүгийн муу зүүн-хойд гэдэг. Улаанбаатарын төвөөс бол Алтан- Өлгий гэдэг чинь тэр зүг шүү дээ. Дээр үед тийш нь орос, хятадыг л нутаглуулдаг байжээ. Гэтэл одоо хамгийн охь манлай бологсдоо...Түүнчлэн гал махбодтныг модонд, шороон махбодтныг галд, төмөр махбодтныг шороонд, усан махбодтныг төмөрт, модон махбодтныг усанд оршоодог ёс байсан нь хүүг эхэд нь буцааж өгч буй санаа юм аа даа. Энэ ч мөн зурхайчийн ажил.
-Цаглабар хийдэг хүн чинь зурхайч биш юм уу?
-Над мэтийн эндүү ташаа цаглабарлахуу юм хийдэг болгоныг яахан тэгж хэлж болох вэ. Уг нь цаглабар хийх ч хямдгүй ажил л даа. Ядахдаа таван махбодын чулуугаа зөв тавьчихдаг, 24 улирал, голлосон мэнгэ, шороон үхрийнхээ зурлагыг хүний гар харалгүй яг таг зурчихдаг байвал бусдад тустай юм л даа. Энэ бүхэн чинь дэлгэрэнгүй цаглабарт заавал орж байх ёстой юм гэдэг.
-Буян, нүгэл гэдгийг та юү гэж боддог вэ?
-Пүня гэдэг самгарди үг он цагийн эрхээр буян болчихсон юм билээ. Түүнийг төвдөөр соднам (хазгай дуудлагаар соном, содном) гэдэг. Хамаг амьтны бие, хэл, сэтгэлийг амаржуулах сайн үйл бүтээхийг буян гэдэг. Тэгэхээр үйлийн гурван энэ үүд нь амгалан явдаг хүнийг буянтан гэнэ ээ дээ. Бурхны сургаальд арван цагаан буян гэж буй. Биднийг багад бүтэхгүй юм хийж зүггүйтвэл “нүгэл!, амьдын хар нүгэл!” гэж хорьдог байсан. Эл гурван үүд нь ямагт зовлонтой явдаг хүнийг нүгэлтэн гэдэг..
-Бурхан, чөтгөр гэж байдаг болов уу?
-Байдаг гэж санадаг. Бурхан нь сайн санааны, чөтгөр нь муу санааны үр байх. Тиймээс бид сайн хүнийг бурхан шиг, мууг нь чөтгөр шиг гэдэг биз дээ. Буянтан бурхантай, нүгэлтэн чөтгөртэй аливаа нэгээрээ төстэй. Сэтгэлийн таван шулмас гэгч мунхаг, атаа, омог, уур тачаалаа дарж чадвал сая гэгээрч буй нь тэр гэдэг. Тиймээс бүдда л гэвэл манай үеийн Шагжамүнийг хэлдэг биш. Бурханлаг хүн болгон бүдда буюу гэгээрсэн хүн болж чадна. Хамгийн бурханлаг юм гэвэл эцэг эх.
-Шашин гэж ер нь юү юм бэ?
-Энэ бол “соёл” гэсэн утгатай “шасана” гэсэн самгарди үг. Нэг үгээр хэлбэл үзэл, сурталын түрүү үеийн хэлбэр. Зарим талаараа орчин үеийн намтай, ялангуая коммунист намын зохион байгуулалттай маш төстэй. Шашныг хар тамхитай зүйрлэн үгүй хийсэн мөртлөө түүнээсээ үлгэр авч загварчилсан нь сонин бөгөөд хачин. Бурхны шашны төлөөлөгчид үйлийн үр, хоосон чанар тэргүүтнийг номлодог бол МАХН-ынхан социализм, коммунизм байгуулахыг уриалж, ухуулдаг байсан нь тэдний гол суртал байсан. Сахил,гэнин, гэцүл, гэлон, хамба; сахилга бат, гэнин, гэцүл, гэлон, намын дарга гэдэг хүртэл мөн чанартаа ёстой л нэг наймааны бараа. Яваандаа олныгоо цөөнх нь хөлжих арга болсон нь тоогүй. Аль аль нь тухайн нийгмээ тогтоож байхын тулд үүсгэж боловсоруулсан үзэл сурталтай. Үеэ өнгөрөхөөр аяндаа үгүй болж, дараагийнхаа нийгэмд таарсан иш, онолтой шинэ хүмүүс гарч ирнэ. Ямар ч үзэл суртал цагийн аясаар бөмбөрч байдаг нь энэ. Харин хүн гэдэг амьтан нийгмээрээ зовлонгүй болбол шашин ч тэр, нам ч тэр үгүй болно.
-Бурхан багшийн сургааль-хутагтын дөрвөн үнэнд “Зовлонгийн шалтгаан нь хүсэл” гэсэн байдаг. Хүсэхгүй бол хэрхэн амьдарч, боловсрох билээ?
-Таны хэлдэг түмэн зөв. Гэхдээ хэмээс хэтэрсэн хүслийг хэлж байгаа юм. Энэ чинь шунал шүү дээ. “Шунал ихдвэл шулам болно” гэдэг дээ. Одоо ихэнх хүн оюуныхаа хэрэгцээг умартаад, эдийн шуналд ташууран, зовж байгааг хэлж байгаа юм.
-Шашин гэж соёлтой аж төрөхийг номлосон суртал гэж ойлголоо. Гэтэл энэ олон засал, гүрэм, дором эднийд угаасаа байсан хэрэг үү?
- Бурхан багш зөв аж төрөхийг, ядаж номыг нь сурахгүй бол номхоныг нь сурах, бүх юмаараа цэвэр цэмцгэр байхыг эрхэмлэж байснаас биш элдэв засал энэ тэрийг номлоогүй юм билээ. Хожим нь бурхны сургааль газар авч, дорно дахины олон оронд дэлгэрэх болоход төвдийн Бон, монголын бөө мөргөлтнүүдийн сэтгэлд нийцэхгүй юм их болсноос үүдэн, тэднийхний тэнгэр, газар, ус шүтэх ёс, сүнс сүлд тайх, тахил, сэржэм өргөх мэтийн олон зан үйлийг авсан нь энэ. Тэгээд сүм, хийд буй болоход тэдгээрийг дагуулан зурхай, эмнэлэг, тарний ухааны салбарыг гүн ухааныхаа номтой зэрэгцүүлэн, нэг ёсондоо оршин тогтнох гол хэрэгслээ болгож, хүний сэтгэлийн зүйг шүтэлцүүлэн буй болгосноор ийм юм болгожээ.
-Одооны хүмүүс муу энерги л гэх юм. Үүнийг юү гэж ухаарвал болмоор юм бэ дээ?
-Энергиийг “идэвхтэй, шийдэмгий, эрэмгий, эрч хүчтэй” гэсэн утгатай герег үг юм гэж “Словарь иностранных слов” -д тайлбарласан байдаг. Өмнөх үеийн монгол мэргэд эрчим хүч гэж оноон, бид ч түүгээр хэрэглэж байгаа. Энэ ертөнцийн хамаг юм эрчим хүчээс бүтдэг. Манай дорно дахины арга-билгийн ухаан бол энэ юм. Аргын чанар хэдийдвэл билиг чанар дутах. Билиг ихсвэл арга хомсдох. Үүний үрээр хувьсал гарах. Энэ хоёрын дунд хятадаар динь, монголоор гачил гэдэг үе буй. Түүнийг зөв гэтэлбэл хувьсал зөв, түргэн болно. Үүнийг шилжилтийн үе гэж болох мэт. Тийм болохоор муу эрчим хүч, сайн эрчим хүч гэж ялгах юм байхгүй. Нэг нь арвидахлаар нөгөөх нь хомсддог тул заавал хямрана.
Хүн хэт их баярлах, мөн их гомдох аль аль гэмтэй. Бухимддаг, уурлаж хорсдог, хэрүүл уруул хийж, атаа жөтөө болж явдаг хүмүүс эрчим хүч буюу сүлдээ ямагт доройтуулж байдаг учраас ерөөсөө өөдөлгүй.
-Та хэл, бичгийн мэргэжилтэн. Энэ тухайд та юү гэхсэн бол?
-Би энэ удаа гуравхан эндүүрлийг хэлье. Манай хэвлэл,мэдээллийн зарим ажилтан орос хэлний найруулгын нөлөөнд их автаж байгааг өөрсдийнх бичснээр жишээлье.
Хаашаа л олон хүн явж байна тийшээ л алхаад байлаа.
Хаана эдийн засаг нь сайн хөгжсөн байна тэнд мэдээж хэвлэл мэдээллийн салбар илүү сайхан орчин, сайн нөхцөл бүрдэх нь ойлгомжтой.
Ард түмэнд засгийн эрх ямар хэмжээгээр шаардагдаж байна, би тэр л хэмжээнд нь хуульчилж өгсөн.
Хэн сэтгэж байна, түүнд зориулав.
Эдгээрийг Олон хүн явж байгаа зүг уруу алхаад байлаа / Олон хүнийг дагаад л алхаад байлаа /.
Эдийн засаг сайтай улсад хэвлэл,мэдээллийн салбар хөгжих сайхан нөхцөл бүрдэх нь мэдээж / Сайн эдийн засагтай улсад хэвлэл, мэдээллийн таатай нөхцөл буй болдог нь дамжиггүй /.
Ард түмнийхээ шаардаж буй засгийн эрхийг хуульчилж өгсөн гэчихэж болмоор санагдах юм.
Сэтгэдэг хүмүүст зориулав.
Энэ хэдэн үгүүлбэр бол ...куда,.. туда... , ...где,.. там ... , …какой,.. такой…, тем,кто гэсэн орос хэлний хавсарсан нийлмэл үгүүлбэрийн зохиомжыг дуурайн, харь хэлний нөлөөнд дагаар орсны шинж.
Удаахи нь эх хэл, аж төрлөө мэдэхгүйгээс болж Усны булга Амзонкийн оршин суугч. Шинэхэн мэндлэсэн зулзагнууд... Жирэмсэн муур г.м.
Амазонк мөрөн булгатай / Амзонкт булга байдаг /. Саяхан гарсан зулзагууд... Хээлтэй муур гэвэл арай монголиж дуулдах буй заа. Гол, мөрөнд ер нь усны л амьтан байна биз дээ. Адгуус, араатан сэлтийг хээлтэй, хээл авсан гэх мэтээр л хэлдэг дээ, уг нь.
Бас нэг дуугүй өнгөрч болмооргүй юм бий. Сайн хүн байх хэцүү юу? Хамгаас сайн үйл юу вэ? ... гэж юу вэ? Гэх мэт асуух сул үг “юу” -тай үгүүлбэр ямар ч хэвлэл, зурагтын нэвтрүүлэгт элбэгшижээ. Хэлэхдээ “юү” гэж эшгийг нь зөв зохицуулж дуудчихаад, бичихлээрээ “юу” гэдэг нь ямар учиртай юм бол оо? Нэг бодлын бичиг үсэгт хагас хугас тайлагдсан ч улс шиг. Энэ бүгд бол буух эзэн, буцах мөртэйгээ бүртгэлд орсон үгүүлбэр шүү.
-Та энэ сэдвээр ном бичсэн байна билээ. Ардын жүжигчин, хөгжмийн зохиолч Хаяьянхярваа гуай хэдэн жилийн тэртээ зурагтаар “Үг эндүүрвэл хэл эвдэрнэ” гэдэг номыг тань харуулаад, нэрийг тань цохож байсан. Та дараагийнхаа номыг бичиж байгаа юу?
-Удахгүй хэвлүүлэх гэж байгаа.
-Ямар аястай ном болох вэ?
-Хэвлэл, мэдээллийнхэн болон зарим зохиолчийн үг,үгүүлбэрийн зүйн талаар эндүүрсэн зүйлийг түүвэрлээд, савын хэмжээгээр засах гэж оролдон, учрыг нь тайлбарлах гэж үзсэн аястай товхимол байгаа юм. Түүндээ тэгээд гудиг ч үгүй “Олон үгэнд олзгүй, цөөн үгэнд гарзгүй” гэж мэргэн ардынхаа цэцэн үгээр нэр өгсөн гэж байгаа.
- Та энэ сэдвээр “Үг эндүүрвэл хэл эвдэрнэ” гэдэг ном бичсэн. Ондоо ном бичиж байна уу?
- Удахгүй хэвлүүлэх санаатай байна.
- Яг ямар аястай ном болох вэ?
-Хэвлэл, мэдээллийнхэн болон зарим зохиолчийн үг, үгүүлбэр, найруулгын мадагтай зүйлийг түүвэрлэн засах гэж үзээд учрыг нь тайлбарласан аястай товхимол байгаа юм. “ Олон үгэнд олзгүй, цөөн үгэнд гарзгүй” гэж нэртэй гарах байх.
-Ярианы хэл,бичгийн хэл хоёрт зөрөх юм элбэг байдаг. Тааруулж болдоггүй юм болов уу?
-Ямар ч үндэстэн, ястны ярианы хэл нь бичгийнхээ хэлтэй нэлээд зөрдөг. Бидний эх хэл ч зарим үндэстнийхийг бодоход арай гайгүй ч наад зах нь үүнийг, түүнийг гэхийг энийг тэрийг, шүү дээ гэхийг ш дээ, тийм ээ гэхийг тээ, билээ гэхийг лээ гэдэг биз дээ. Орос, англи хэл л гэхэд хэллэг, бичлэг нь тэнгэр газар шиг зөрөөтэй . Бичиг үсэгтэй болохдоо л тиймэрхүү хэлдэг байсан нь тэр болгонд залруулахгүй байсан нь улмаар уламжлал болчихсон нь энэ. Манай худам бичгийн зөв бичих дүрэм ч бас тэдний нэг. XIII зуунд ямааг имага, өглөөг өрлгэ, дээлийг дэвэл, баатрыг багатур, тэнгэрийг тэгри , мууг магу гэдэг байжээ. Одоо тэр чигээр нь бичихгүй бол монгол бичгээр алдаатай бичлээ, уламжлалаа дагаагүй гэнэ. Хэрэв байсхийгээд л ярианыхаа хэлэнд тааруулаад явсан бол хэлнийхээ хөгжлийг улируулан мэдэхэд хэцүү болно биз ээ.
-Олон утгатай нэг дуудлагатай үгийг утга утгаар нь ялгаж бичих авиан бичигт болохгүй юм байдаг. Үүнийгээ шийдсэн улс байдаг болов уу?
-Би олон хэл мэддэг хүн биш л дээ. Cаваагүйтэж төвд хэл жаахан сонирхож үзсэн юм. Төвдүүд бичиг үсэгтэй болоод 1400 гаруй жил болсон гэж Н.Рерих гуай бичсэн байдаг. Тэднийхэн, ямар ч байсан ижил дуудлагатай үгсээ өөр өөр бичдэг аргаа олсон юм билээ. Төвд хэлний цагаан толгой үндсэн 30 ганц үсэг, дөрвөн эгшигтэйн дээр үндсэн 86 давхар үсэгтэй. Угтвар тав, дагавар арав, давхар дагавар хоёртой. Энэ бүхэн тэр олон адил хэлдэг үгээ ялгаж бичихэд нь хэрэгтэй юм. Бид хамар гэж хэлбэл юуны хамар билээ? гэж бодно. Бичээд ч учрыг нь олохгүй. Тэгвэл бичгээ мэддэг төвд хүн ямар үг вэ гэдгийг хараад л мэднэ. Тэдний хэлнээ сан гэж дууддаг лав л долоон ондоо утгатай үг бий. Тэдгээрийгээ долоон янзаар бичдэг аргатай болсон байх жишээтэй.
- Тарни гэж байдаг. Хөгшүүл маань бувтнан,эрхиний бөөр имэрчихсэн л суудагсан. Тарни гэж тийм чухал юм уу?
-Би хэдийгээр тарнич биш ч энэ талаар жаахан хэлэх юм байна аа. Тарни гэдэг бол одооны ойлголтоор бол авиа буюу долгионы урт,богино үелзлийг ашиглаж эртний физикчдийн бүтээсэн аврах хийгээд алах ч хүчтэй “хэрэгсэл”. Нууц, тогтоол, язгуурын тарни гэж ангилдаг. Ум мани бад мэ хум ( тарни дуудах аргын сударт бол Оом мани бад мэ хүүн гэж талбисан байдаг ) бол язуурын гурван бурхны нэг Жанрайсигийн зүрхэн тарни. Хүний бие, хэл, сэтгэлийг тэгшилж байх учиртай авианы чуулган юм. Тиймээс монголчууд “мааниас илүү номгүй, махнаас илүү хоолгүй” гэжээ. Тарнийг орчуулж болдоггүй. Цэвэр тарниас гадна тарни-залбирал гэж байдаг. Ум аа хум, базра гүрү бадма сиди хум гэвэл улааны шашныг үүсгэсэн Ловон бадма жунайнгаас аврал эрсэн тарни-залбирал болно. Яагаад гэвэл базра гүрү бадма сиди гэдэг “цэцгээс мэндэлсэн очирт шидэт багш” гэсэн тодорхой утга бүхий үгс байх жишээтэй. Нууц буюу очир хөлөгний тарнийг заавал шид бүтээгч ядам бурхадын өмнөөс бясгалах ёстой гэдэг.
Б.Анхцэцэг
